საინტერესო გაკვეთილები ეკოლოგიაში

ოზონის შრე `არაფერი ამ მიიღება უსასყიდლოდ~ შენი აზრით, როგორია ატმოსფეროს აგებულება? _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ რისგან შედგება ჰაერი, რომელითაც შენ სუნთქავ? _________________________________________________________________________ დედამიწას გარს აკრავს სხვადასხვა აირისაგან შემდგარი საფარველი, რომელსაც ატმოსფერო ეწოდება. ატმოსფერო შედგება 5 შრისაგან: 1. ტროპოსფერო (10 კმ-მდე), ეს ფენა ატმოსფეროს აირების 80%-ს შეიცავს; 2. სტრატოსფერო (50 კმ-მდე), რომელიც აირების 19%-ს შეიცავს და სადაც მდებარეობს ოზონის შრე; 3. მეზოსფერო (80 კმ-მდე), 4. თერმოსფერო (500 კმ-მდე), სადაც ძალიან მაღალი ტემპერატირაა 5. ეგზოსფერო (500 კმ-ის ზევით), სადაც ატმოსფერო კოსმოსს ერწყმის. რა აბინძურებს ატმოსფეროს? _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ რა მნიშვნელობა აქვს ატმოსფეროს შედგენილობის შენარჩუნებას? _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ რა გვიცავს ულტრაიისფერი სხივებისაგან? _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ რა არის ის ძირითადი პრობლემა, რომელიც საფრთხეს უქმნის სიცოცხლეს დედამიწაზე? _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ატმოსფერო ხუთ ძირითად ფენად იყოფა. აქედან, დედამიწაზე სიცოცხლე ტროპოსფეროს საზღვრებს არ სცილდება, თუ არ ჩავთვლით მიკროორგანიზმებს, რომლებიც სტრატოსფეროსაც აღწევენ ჰაერის მასების აღმავალი ნაკადების საშუალებით. ტროპოსფერო ესაა ჰაერი, რომლითაც ვსუნთქავთ და გარშემორტყმული ვართ. ამრიგად, ტროპოსფეროს მნიშვნელობა სიცოცხლისათვის ცხადზე უცხადესია. სტრატოსფეროსაც აქვს დიდი ეკოლოგიური მნიშვნელობა. სტრატოსფეროში თავმოყრილია ოზონი, რომელიც საკმაოდ თხელ შრეს წარმოქმნის. ოზონი აკავებს ულტრაიისფერ გამოსხივებას. ამგვარად, ტროპოსფეროში მოღწეული მზის სხივები შეიცავს ულტრაიისფერ სხივებს საშიში რაოდენობით. ულტრაიისფერი სხივები აზიანებს ცოცხალ არსებებს: მცენარეთა ფოთლებს, ცხოველების მხედველობას, კანს და სხვ. სამწუხაროდ, ხელოვნურად მიღებული ზოგიერთი აქროლადი ნივთიერებები სტრატოსფეროში შლიან ოზონის შრეს. ამ დამცველი შრის შემცირებამ, დედამიწის სამხრეთ ნახევარსფეროში, უკვე საშიშ მასშტაბებს მიაღწია. ერთადერთი გამოსავალი ამ მდგომარეობიდან აქროლადი ნივთიერებების წარმოების შეწყვეტაა. განვითარებულმა ქვეყნებმა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას აქროლადი ნივთიერებების წარმოების თანდათანობით შეწყვეტის შესახებ. რაც უფრო სწრაფად შესრულდება ეს შეთანხმება, მით სწრაფად დაიძლევა არსებული პრობლემა. ოზონის შრის წარმოქმნა ხდება სტრატოსფეროში ჟანგბადისაგან ელექტრული განმუხტვების დროს. ოზონის შრის გამაგრებას ხელს უწყობს ტყეების გაშენება. ოზონი დაბლა ტროსფეროშიც გვხვდება, ოღონდ თუ სტრატოსფეროში იგი ბუნებრივი ქიმიური რეაქციების შედეგად წარმოიქმნება, ტროპოსფერული ოზონი ხელოვნური პროცესების, კერძოდ, ავტოტრანსპორტის გამონაბოლქვში არსებული ოქსიდებისა და ატმოსფერულ ჟანგბადს შორის მიმდინარე ქიმიური რეაქციების პროდუქტია. თუ სტრატოსფერული ოზონი დედამიწაზე სიცოცხლის დაცვას ემსახურება, ტროსფეროს ოზონი პირიქით, მასზე მომწამვლელ გავლენას ახდენს, ამიტომ მასთან ბრძოლაა საჭირო. ეს კი მხოლოდ ეკოლოგიურად სუფთა ავტომობილების წარმოებით თუ მოხერხდება.

როგორ დავწეროთ პროექტი? ჩამოწერე შენი თვისებები _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ამოარჩიე დადებითი თვისებები _________________________________________________________________________ მოამზადე რეკლამა, რომლითაც წარსდგები საზოგადოების წინაშე ან გამოაქვეყნებ გაზეთში _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ `ნაგვიდან ბაღნარამდე~ შენი სკოლის მიმდებარე ტერიტორიაზე მოსახლეობას მოაქვს ნაგავი და აბინძურებს როგორც სკოლის მიმდებარე ტერიტორიას, ასევე სკოლის ეზოს. შენ გადაწყვიტე ბაღნარად აქციო სკოლის მიმდებარე ტერიტორია. როგორ გადაჭრი ამ პრობლემას? გირჩევ დაწერო პროექტი. შექმენი ჯგუფი. მოიძიე თანამოაზრენი. გააცანი შენი იდეა. დასახეთ ამოცანები, რომელსაც განახორციელებთ თანმიმდევრულად. I ამოცანა გააცანით თქვენი იდეა სკოლის ადმინისტრაციას და მოსწავლეთა თვითმმართველობას. აიღეთ ნებართვა პროექტის რეალიზაციისათვის. II ამოცანა გაარკვიეთ, ვის შეუძლია დახმარება გარემოს დაცვის ორგანიზაციებიდან ან ადგილობრივი თვითმმართველობიდან. რა სახის დახმარებია გაწევა შეუძლიათ. III ამოცანა გაანაწილეთ ფუნქციები ჯგუფის წევრებს შორის და შეასრულეთ პრაქტიკული საქმიანობები. IV ამოცანა გაანაწილეთ ფუნქციები ჯგუფის წევრებს შორის და შეასრულეთ პრაქტიკული საქმიანობები. საუკეთესო პროექტის გამოსავლენად ჩაატარე კონკურსი

დავამზადოთ ქაღალდი რისგან ამზადებენ ქაღალდს? ქაღალდის წინამორბედი იყო თიხის ფილები შუმერებში, პაპირუსი - ეგვიპტეში, პერგამენტი - ძველ საბერძნეთში. დღეს ქაღალდის დასამზადებლად იხარჯება ათასობით კუბური მეტრი მერქანი. პირველი გაზეთი მერქნისაგან დამზადებულ ქაღალდზე დაიბეჭდა 1845 წელს. რისთვის იყენებენ მცენარის მერქანს? _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ რამდენი ხე იჭრება ქაღალდის დასამზადებლად? _________________________________________________________________________ რა შემიძლია მე გავაკეთო ეკონომიის თვალსაზრისით? _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ დაამზადე ქაღალდი მაკულატურისაგან მასალა: ძველი ქაღალდები (მაკულატურა) წვრილი საწური ან მავთულის ბადე ხაოიანი ქსოვილი ხის კოვზი საღებავი პოლიეთილენის პარკი ორი ჯამი ფიცარი ტვირთი (ქვები) ჩაყარე წყლიან ჯამში ძველი ქაღალდები. დატოვე ერთი დღე-ღამე. მეორე დღეს გადააქციე ზედეტი წყალი. ხის კოვზით ურიე, ვიდრე არ მიიღებ ერთგვაროვან მასას. თუ გსურს ქაღალდი ფერადი იყოს, დაუმატე შესაბამისი ფერის საღებავი (საღებავად შეგიძლია გამოიყენო ბრილიანტის მწვანე, კალიუმპერმანგანატის ხსნარი, იოდი....) ამოიღე ეს მასა საწურით ან მავთულის ბადით და გადაიტანე ქსოვილგადაფარებულ ფიცარზე, კარგად გაასწორე, დააფარე ზევიდან ქსოვილი, პოლიეთილენი და დაადე ტვირთი. მეორე დღეს მოხსენი ქაღალდი ქსოვილიდან და გაშალე ფიცარზე სრულ გაშრობამდე. აღწერე მიღებული შედეგი და გაგვიზიარე რისთვის გამოიყენებ შენს მიერ დამზადებულ ქაღალდს. _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________

ბიოტური კავშირები განვიხილოთ ორგანიზმთა ურთიერთდამოკიდებულების სხვადასხვა ფორმები: ნეიტრალიზმი.ურთიერთობის ისეთი ფორმაა, როდესაც ერთ ტერიტორიაზე არსებული ორგანიზმები არავითარ გავლენას არ ახდენენ ერთმანეთზე. ნეიტრალიზმის შემთხვევაში სხვადასხვა სახეობის ინდივიდები უშუალოდ არ მოქმედებენ ერთმანეთზე, მაგრამ დამოკიდებულები არიან თანასაზოგადოების მთლიან მდგომარეობაზე. მაგალითად, ციყვი და ირემი ერთად ცხოვრობენ ტყეში, მაგრამ ერთმანეთზე გავლენას არ ახდენენ. ტყის აბიოტურ ფაქტორთა ცვლილება კი გავლენას ახდენს ორივეზე სხვადასხვა ხარისხით. მუტუალიზმი ეწოდება ორი სხვადასხვა სახეობის ორგანიზმთა თანაარსებობას, რომელიც ორმხრივ სასარგებლოა. ორმხრივ სასარგებლო სიმბიოზია პარკოსან მეცნარეთა და კოჟრის ბაქტერიების თანაასრებობა. ერთუჯრედიანი წყალმცენარისა და სოკოს თანაარსებობა მღიერებში. მიკორიზა ანუ ქუდიანი სოკოებისა და უმაღლეს მცენარეთა შორის ურთიერთდამოკიდებულება. ცხოველებში ორმხრივ სასარგებლო დამოკიდებულების მაგალითია კიბო-განდეგილისა და ნაწლაღრუიანი ცხოველის აქტინიას თანაასრებობა. აქტინია მიმაგრებულია იმ ნიჟარაზე, რომელსაც კიბო-განდეგილი თავს აფარებს. იგი იკვებება კიბოს საკვების ნარჩენებით, გარდა ამისა, კიბოს დახმარებით ხდება აქტინიას გადაადგილება გარემოში. თავის მხრივ, აქტინია თავისი გარეგნობითა და საცეცებით სხვადაიცავს მტაცებელი ცხოველებისგან. ორმხრივ სასარგებლო დამოკიდებულებაა ზოგიერთ ზღვის ცხოველსა და ერთუჯრედიან წყალმცენარეებს შორის. მაგ. მარჯნის პოლიპების ზოგიერთი სახეობის ქსოვილები ამოვსებულია ერთუჯრედიანი წყალმცენარეებით და საკმარისია წყალმცენარეები მოვაცილოთ, რომ მარჯნის პოლიპის ნორმალური ცხოველმოქმედება ირღვევა. კომენსალიზმი ურთიერთობის ისეთი ფორმაა, რომელიც ხელსაყრელია ერთ-ერთ ორგანიზმისთვის, მაგრამ განურჩეველია მეორისათვის. კომენსალიზმის მაგალითია, როდესაც მცირე ზომის ორგანიზმი სახლდება დიდი ზომის ორგანიზმის სიახლოვეს ან მის სხეულზე და სარგებლობს მისი საცხოვრებელი სივრცით, საკვების ნარჩენებით და უსაფრთხოებით. ცნობილია, რომ ახალგაზრდა თევზების გუნდი ხშირად თავს აფარებს მედუზის საცეცებს. ეს ცალმხრივ სასარგებლო სიმბიოზის მაგალითია. მტაცებლობა ეწოდება სხვადასხვა სახეობის ცხოველთა ისეთ ურთიერთდამოკიდებულებას, როდესაც ერთი სახეობის წარმომადგენელი იჭერს და საკვებად იყენებს მეორე სახეობის ორგანიზმს. როგორც წესი, მტაცებელი მსხვერპლს სწრაფად კლავს და ხშირ შემთხვევაში ერთჯერადი კვებისათვის იყენებს. მტაცებლობა მიეკუთვნება სახეობათაშორის არსებული ურთიერთქმედების ტიპს, რომელშიც ერთი სახეობა, მტაცებელი, კლავს და ჭამს მეორე სახეობას, მსხვერპლს. თუმცა ტერმინი მტაცებლობა, როგორც წესი, ასოცირდება ისეთ შემთხვევებთან, როგორიცაა მაგალითად ლომის მიერ ანტილოპაზე თავდასხმა, სინამდვილეში იგი ეხება ისეთი ფართო მასშტაბის ურთიერთობებს, როგორიცაა საერთოდ ყველა ტიპის მსხვერპლზე ნადირობა. მრავალ მტაცებელს აქვს კარგად განვითარებული ყნოსვა, რაც ეხმარება მათ მსხვერპლის ადგილმდებარეობის გარკვევასა და ამოცნობაში. ამას გარდა, ბევრ მტაცებელს აქვს ისეთი ადაპტაციური ნიშნები, როგორიცაა მაგალითად, კლანჭები, ეშვები, ნესტარი, შხამი და სხვა, რაც ეხმარება მას, დაიჭიროს ორგანიზმები, რომლებითაც ის იკვებება. ჩხარუნა გველები და სხვა ასპიდები მსხვერპლის ადგილმდებარეობას იგებენ სითბოს შეგრძნების ორგანოების მეშვეობით, რომლებიც განლაგებული აქვთ ორივე თვალსა და ნესტოებს შორის. მტაცებლები, რომლებიც მსხვერპლს მისდევენ, როგორც წესი სწრაფები არიან, ხოლო ისინი, ვინც ჩასაფრებით ეპარებიან მსხვერპლს, გამოირჩევიან მფარველობითი შეფერილობით. როგორც მტაცებელსა აქვს ადაპტაციები იმისათვის, დაჭიროს მსხვერპლი, ასევე მსხვერპლსაც აქვს ადაპტაციები, რომელიც ეხმარება მას გადარჩენაში. მაგალითად: დამცავი ქცევები: დამალვა, დასხლტომა და თავდაცვა. აქტიური ფორმის თავდაცვის ქცევა გავრცელებული არ არის, თუმცა ორგანიზმების უმეტესობა თავდაუზოგავად იცავს საკუთარ ნაშიერებს. დამცავ ქცევას წარმოადგენს განგაშისმაუწყებელი სიგნალი, რაც მსხვერპლი-სახეობების მრავალ ინდივიდს მოუხმობს, რის შემდეგაც ისინი ერთად ესხმიან თავს მტაცებელს. ცხოველებს ასევე აღენიშნებათ მრავალი მორფოლოგიური და ფიზიოლოგიური თავდაცვითი ადაპტაციები, მაგალითად იდუმალი შეფერილობა ანუ კამუფლაჟი, რაც მსხვერპლის ადგილ-სამყოფელის აღმოჩენას ძნელს ხდის. სხვა ცხოველებს აქვთ მექანიკური და ქიმიური დაცვის საშუალებები. მრავალ მტაცებელი-მსხვერპლს შორის ციკლური დამოკიდებულება არსებობს. პარაზიტიზმი ეწოდება ურთიერთობის ისეთ ფორმას, როდესაც ერთი ორგანიზმი არსებობს მეორის ხარჯზე, ამუხრუჭებს მის ზრდა-განვითარებას, აფერხებს მის ცხოველქმედებას და ზოგჯერ ღუპავს კიდეც. პარაზიტებს, რომლებიც ცხოვრობენ მასპინძელ-ორგანიზმებში, როგორც მაგალითად, სოლიტერი და მალარიის პლაზმოდიუმი, უწოდებენ ენდოპარაზიტებს. .იმ პარაზიტებს, რომლებიც იკვებებიან მასპინძელი-ორგანიზმის გარე საფარიდან, როგორც, მაგალითად ტკიპები და ტილები, ეწოდებათ ექტოპარაზიტები. ზოგიერთი მწერი კვერცხებს დებს ცოცხალი მასპინძლის ორგანიზმში, შემდეგ ლარვები იკვებებიან მასპინძელი-ორგანიზმის სხეულიდან და საბოლოოდ სპობენ მას. ესენი ენდოპარაზიტებია.მრავალ პარაზიტს აქვს რთული სასიცოცხლო ციკლი, რომელშიც ჩართულია რამდენიმე მასპინძელი-ორგანიზმი. მაგალითად, ლეიშმანიოზი, რომლითაც ამჟამად იმფიცირებულია დაახლოებით ორასი მილიონი ადამიანი მთელს მსოფლიოში, თავის სასიცოცხლო ციკლში ორ მასპინძელ-ორგანიზმს მოიცავს: ადამიანებს და მტკნარი წყლის ლოკოკინებს. პარაზიტიზმი ფართოდ არის გავრცელებული როგორც ცხოველთა სხვადასხვა სისტემატიკურ ჯგუფებში, ასევე მცენარეებშიც. განსაკუთრებით ფართოდაა გავრცელებული პარაზიტიზმი უმარტივესთა, ჭიებსა და ფეხსახსრიანთა შორის. მასპინძელი ორგანიზმი პარაზიტისათვის საარსებო გარემოა. იგი გამოიყენებს მას, როგორც საკვების წყაროს, იკვებება მასპინძლის ორგანიზმის ქსოვილებით ანდა მის მიერ გადამუშავებული საკვებით. ნათელია, რომ პარაზიტიზმი ისეთი თანაარსებობაა, რომელიც სასარგებლოს წარმოადგენს ერთი ორგანიზმისათვის -პარზიტისათვის და საზიანოა მეორე ორგანიზმისათვის -მასპინძლისათვის. კონკურენცია და გაუზეს პრინციპი. კონკურენცია ლათინური სიტყვაა და მისი მნიშვნელობა ასეა განმარტებული-სურვილი ან მოთხოვნა იმისა, რასაც თხოულობს სხვა პიროვნება. ქართული მისი შესატყვისია-მეტოქეობა, ბრძოლა უპირატესობის მოსაპოვებლად რაიმე ასპარეზზე. კონკურენციის დროს ორგანიზმები ერთმანეთზე ახდენენ არახელსაყრელ გავლენას. ხშირ შემთხვევაში მკვლევარები ტერმინებს „ბრძოლა არსებობისათვის“ და „კონკურენციას“სინონიმებად განიხილავენ, რაც არ არის სწორი. დარვინი კონკურენციას თვლიდა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორად ბუნებრივ გადარჩევაში, მაგრამ არ აიგივებდა მას არსებობისათვის ბრძოლასთან. დარვინის მიხედვით, კონკურენცია უფრო ძლიერად ვლინდება შიგასახეობრივ ბრძოლაში, ვიდრე სახეობათაშორის. ორი ან მეტი სახეობის პოპულაციის ინდივიდებს შორის კონკურენცია თავს იჩენს საარსებო პირობების მოპოვებისათვის შეჯიბრის დროს: საარსებო ტერიტორიის მოპოვება და მისი დაცვა; გამრავლებისთვის პარტნიორის მოპოვება; საკვები რესურსები და სხვ. რასაკვირველია, კონკურენცია მიმდინარეობს ერთი სახეობის ინდივიდებს შორისაც. ამიტომაც როდესაც კონკურენციაზეა საუბარი, აუცილებელია, მითითებული იყოს ის კონკრეტული ეკოლოგიური რესურსი, რომელზედაც ვსაუბრობთ.კონკურენციის კლასიკური მაგალითია ინფუზორია ქალამანას ორი სახეობის პოპულაციათა შორის ურთიერდამოკიდებულება. როცა ამ პოპულაციების კულტივირებას ახდენდნენ ცალ-ცალკე და ამასთანავე აძლევდნენ საკვების მკაცრად განსაზღვრულ რაოდენობას, მაშინ ეს პოპულაციები მრავლდებოდა და აღწევდა გარკვეულ მუდმივ რიცხობრიობას. მაგრამ თუ ორივე სახეობის კულტივირებას ერთად ახდენდნენ და საკვების რაოდენობა ისევ მკაცრად იყო განსაზღვრული, მაშინ დაახლოებით ორი კვირის შემდეგ გადარჩებოდა მხოლოდ ერთი სახეობის ინდივიდები, მეორე ინდივიდები კი იღუპებოდა. აღსანიშნავია, რომ გადარჩენილი სახეობის ინდივიდები არც თავს ესხმოდნენ მეორე სახეობის ინდივიდებს და არც შხამიან ნივთიერებებს გამოჰყოფდნენ. ისინი მხოლოდ უფრო სწრაფად იზრდებოდნენ და ამიტომ იმარჯვებდნენ საკვების შეზღუდული რაოდენობისათვის კონკურენციაში. ფ. გაუზემ წამოაყენა პრინციპი: ორი სახეობა ვერ იარსებებს შეზღუდულ სივრცეში, თუ მათი ძირითადი საარსებო რესურსი ერთნაირი იქნება. ანუ ორი სახეობა ვერ შექმნის თანასაზოგადოებას ერთ ეკოლოგიურ ნიშში. გაუზემ წამოყენებული პრინციპი დაამტკიცა უმარტივესთა ქცევაზე ჩატარებული ექსპერიმენტით. ორი სახეობის კონკურენციის ობიექტს წარმოადგენდა ჟანგბადის მოხმარება. ექსპერიმენტი ისე იყო დაგეგმილი, რომ ერთნაირ გარემოში ერთი სახეობა ჟანგბადს ღებულობდა ნორმალურად, მეორე კი ნაკლებს. დროთა განმავლობაში ჟანგბადის ნაკლებ მომხმარებელი სახეობის ინდივიდთა რაოდენობა მცირდებოდა. ორგანიზმთა კონკურეციული ურთიერთობა ვლინდება ისეთ პირობებში, როდესაც ისინი ისწრაფვიან ერთი და იმავე საარსებო რესურსების გამოსაყენებლად. ამიტომ კონკურენცია უარყოფით გავლენას ახდენს მათ ზრდასა და განვითარებაზე. თანამშრომლობა ანუ პროტოკოოპერაცია არის სახეობათა ისეთი გაერთიანება, როდესაც მათ შეუძლიათ ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად არსებობაც, მაგრამ მათი გაერთიანება უპირატსობას ანიჭებს გადარჩენაში. მაგ. სხვადასხვა სახეობის ფრინველთა გაერთიანებები იცავს მათ მტაცებლისაგან.

ეკოლოგიური ფაქტორები

                                      აბიოტური ეკოლოგიური ფაქტორები

            აბიოტური ფაქტორები ძირითადად კონკრეტული გარემოს კლიმატზეა დამოკიდებული, ამიტომ დედამიწის სხვადასხვა ადგილას განსხვავებული ეკოსისტემები გვხვდება.

              კლიმატის განმსაზღვრელ ფაქტორებს წარმოადგენს ოთხი აბიოტური ფაქტორი – ტემპერატურა, წყალი, სინათლე  და ქარი. კლიმატური ფაქტორები  მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ორგანიზმებზე.  ჩვენ შეგვიძლია აღვწეროთ კლიმატური ფაქტორები სამ დონეზე: მაკროკლიმატი, მეზოკლიმატი და მიკროკლიმატი.  მაგალითად, დასავლეთ საქართველოს ზღვისპირა რაიონების კლიმატი შეიძლება ჩაითვალოს მაკროკლიმატად, ურეკის სანაპირო მეზოკლიმატის მაგალითია. მიკროკლიმატი არის კლიმატი ორგანიზმის დონეზე, თუ რა გავლენას ახდენს იგი უშუალოდ ორგანიზმზე. დედამიწის გლობალური კლიმატის მოდელები უმთავრესად იქმნება მზის ენერგიითა და პლანეტის მოძრაობით კოსმოსში. მზის სითბოს გავლენა ატმოსფეროზე, ხმელეთსა და წყალზე იწვევს ტემპერატურის სხვადასხვაობას, ჰაერის ციკლურ მოძრაობას და წყლის აორთქლებას, რაც თავის მხრივ, განაპირობებს კლიმატის ნაირგვარობას.

           სინათლე. მზის სხივური ენერგია ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ეკოლოგიური ფაქტორია. მზის სხივები თითქმის მთლიან ეკოსისტემას უზრუნველყოფს ენერგიით, თუმცა ენერგიის ამ წყაროს უშუალოდ მხოლოდ მცენარეები და სხვა ფოტოსინთეთის მწარმოებელი ორგანიზმები იყენებენ. მზის სხივების ინტენსივობა არ არის ლიმიტირებული ხმელეთის ორგანიზმებისათვის, თუმცა ტყეში მცენარეებს შორის მიმდინარეობს კონკურენცია სინათლისათვის. წყალში მზის სხივების  ინტენსივობა და ხარისხი იცვლება სიღრმის მიხედვით. წყლის სიღრმის ყოველი მეტრი შთანთქავს წითელი სხივების 45%-ს. ამის შედეგად წყლის ეკოსისტემაში  ფოტოსინთეზი ზედაპირთან შედარებით ახლოს უფრო ინტენსიურად ხდება. წყლის ზედაპირზე მცხოვრები ფოტოსინთეტიკოსი ორგანიზმები შთანთქავენ მზის სხივების დიდ ნაწილს, ამიტომ წყლის სიღრმეში მისი ინტენსივობა მცირდება.

    სინათლის პირობებს ბუნებაში მკვეთრად გამოხატული დღეღამური და სეზონური პერიოდულობა ახასიათებს, რაც დედამიწის ბრუნვითაა განპირობებული. სინათლე მეტად მნიშვნელოვანია იმ მრავალი ორგანიზმის განვითარებისა და ქცევისათვის, რომლებიც მგრძნობიარენი არიან დღის ხანგრძლივობის მიმართ, ანუ ეს არის დღისა და ღამის შეფარდებითი ხანგრძლივობა. ფოტოპერიოდიზმი უფრო საიმედო ინდიკატორია სეზონური მოვლენებისათვის, როგორიცაა მაგალითად, მცენარეთა ყვავილობა და ცხოველთა მიგრაცია, ვიდრე ტემპერატურა.

          განათების დღეღამურ რიტმთან დაკავშირებით, ცხოველებს წარმოექმნათ მრავალრიცხოვანი შეგუებულობა დღისა და ღამის სასიცოცხლო ნირისადმი. ყოველი სახეობის აქტივობა დღე-ღამის განსაზღრულ საათებს ემთხვევა. დღე-ღამის განსაზღვრულ საათებში ბევრ მცენარეს ეშლება ყვავილები, ხოლო ზოგიერთს ემჩნევა ფოთლების დღეღამური მოძრაობა (მაგალითად, ზოგიერთ პარკოსანს). მცენარეებსა და ცხოველებში თითქმის ყველა ფიზიოლოგიურ პროცესს აქვს დღეღამური რიტმი, მაქსიმუმითა და მინიმუმით განსაზღვრულ საათებში.

            მზის გამოსხივება არის ენერგიის ძირითადი წყარო ყველა იმ პროცესისთვის, რომელიც დედამიწაზე ხდება. დედამიწამდე მოღწეული მზის ენერგიის მხოლოდ 1% ხმარდება ფოტოსინთეზს. დანარჩენი ათბობს ატმოსფეროს, ხმელეთსა და ოკეანეს. აგრეთვე განიბნევა კოსმიურ სივრცეში სითბური (ინფრაწითელი) გამოსხივების სახით. გამოდის, რომ დედამიწამდე მოღწეული მზის ენერგიის 1% სავსებით საკმარისია არსებული მთელი ცოცხალის დასაკმაყოფილებლად. მზის გამოსხივების ბიოლოგიური მოქმედება სხვადასხვაგვარია და განპირობებულია მისი სპექტრული შემადგენლობით, ინტენსივობით და, აგრეთვე, განათების დღეღამური და სეზონური პერიოდულობით. მზის გამოსხივების სპექტრში გამოიყოფა ბიოლოგიური მოქმედებით განსხვავებული სამი არე: ულტრაიისფერი, ხილული და ინფრაწითელი.

           ულტრაიისფერი სხივები, რომელთა ტალღის სიგრძე 0.290 მკმ-ზე ნაკლებია, დამღუპველად მოქმედებს ყველა ცოცხალ არსებაზე. სიცოცხლე დედამიწაზე მხოლოდ იმიტომ არის შესაძლებ,ელი რომ ამ მოკლეტალღიან გამოსხივებას აკავებს ატმოსფეროს ოზონის შრე. დედამიწის ზედაპირზე აღწევს მხოლოდ უფრო გრძელი ულტრაიისფერი სხივების (0.300 - 0.400 მკმ) მცირე ნაწილი. მათ მაღალი ქიმიური აქტივობა ახასიათებს და დიდი დოზების შემთხვევაში შეუძლია ცოცხალი უჯრედები დააზიანოს. მცირე დოზით ულტრაიისფერი სხივები აუცილებელია ადამიანისა და ცხოველებისათვის. კერძოდ, ისინი ხელს უწყობს ორგანიზმში D ვიტამინის წარმოქმნას. ზოგიერთი ცხოველი, მაგალითად, მწერები მხედველობით არჩევენ ულტრაიისფერ სხივებს.

           ხილული სხივების გავლენას, რომელთა ტალღის სიგრძე 0.400-დან 0.750 მკმ-მდეა, რომელთა წილად მოდის დედამიწის ზედაპირამდე მოღწეული მზის გამოსხივებული ენერგიის დიდი ნაწილი, განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა აქვს ორგანიზმებისათვის. მწვანე მცენარეები ასინთეზებენ ორგანულ ნივთიერებას, მაშასადამე, საკვებსაც ყველა დანარჩენი ორგანიზმისთვის მზის   სპექტრის სწორედ ამ ნაწილის ენერგიის ხარჯზე. ზოგიერთი ცხოველისა და უქლოროფილო მცენარის არსებობისათვის სინათლე არ არის აუცილებელი პირობა. ნიადაგის, მღვიმეებისა და ღრმა წყლების ბევრი სახეობა შეგუებულია სრული სიბნელის პირობებში სოცოცხლეს. ცხოველთა დიდი უმრავლესობისათვის ხილული სინათლე გარემოს ერთერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია. ცხოველთა უმრავლესობა კარგად არჩევს სინათლის სპექტრულ შედგენილობას, ე. ი. აქვს ფერთა ხედვა. ცხოველებში სხვადასხვა შეფერილობის განვითარებასთან ერთად მხედველობაც უმჯობესდებოდა, რაც ეხმარება მათ მტრებისაგან თავის დაღწევისა და თავისივე სახეობის ინდივიდთა გამოცნობაში. მცენარეებში გაჩნდა მკაფიო შეფერილობის ყვავილები, რომლებიც იზიდავს დამმტვერავებს, რამაც გაადვილა ჯვარედინი დამტვერვა.

      0.750 მკმ სიგრძის ტალღის მქონე ინფრაწითელი სხივები, რომლებიც ადამიანის თვალისათვის უხილავია, სითბური ენერგიის მნიშვნელოვანი წყაროა. ამ სხივებით განსაკუთრებით მდიდარია მზის პირდაპირი სინათლე. ამ გრძელტალღიანი გამოსხივების შთანთქმის შედეგად დედამიწა,   ცხოველთა და მცენარეთა ქსოვილები თბება. ბევრი ცივსისხლიანი ცხოველი (ხვლიკები, გველები, მწერები) მზის სინათლეს სხეულის ტემპერატურის ასამაღლებლად იყენებს.

        ტემპერატურა. გარემოს ტემპერატურა წარმოადგენს მეტად მნიშვნელოვან ფაქტორს ორგანიზმთა სიცოცხლისათვის, რადგან იგი გავლენას ახდენს ბიოლოგიურ პროცესებზე.

      მცენარის უჯრედები  დაზიანდება, თუ წყალი, რომელსაც ისინი შეიცავენ, გაიყინება. (ეს ხდება 0C –ზე  უფრო დაბალ ტემპერატურაზე). უმეტესობა ორგანიზმების ცილები კარგავს ბუნებრივ თვისებებს 45C-ზე უფრო მაღალ ტემპერატურაზე. მხოლოდ ორგანიზმების მცირე ნაწილს შეუძლიათ შეინარჩუნონ  აქტიური მეტაბოლიზმი ძალიან დაბალ ან ძალიან მაღალ ტემპერატურაზე. უჩვეულო ადაპტაციის უნარი საშუალებას აძლევს ზოგიერთ ორგანიზმს, როგორიცაა მაგალითად, თერმოფილური (სითბოსმოყვარული) პროკარიოტული ორგანიზმები იცხოვროს იმ ტემპერატურის პირობებში, რომელიც  ჩვეულებრივი ცხოვრების პირობებისათვის დამახასიათებელი ტემპერატურის საზღვრებს სცილდება .

     ორგანიზმთა შინაგან ტემპერატურაზე გავლენას ახდენს გარემოსთან მისი სხეულის ტემპერატურის ურთიერთგაცვლა.  ორგანიზმების  უმეტესობას შეუძლია შეინარჩუნოს გარემოს ტემპერატურაზე მხოლოდ  რამდენიმე გრადუსით მაღალი ან დაბალი სხეულის ტემპერატურა. ესენი არიან პოიკილოთერმული  ორგანიზმები. მრავალი სახეობა შეგუებულია ტემპერატურის დიაპაზონის ვიწრო ცვლილებას. მაგალითად, ენდოთერმები.  ენდოთერმულ  სახეობებს  შეუძლიათ ფუნქციონირება გარემო ტემპერატურის ცვალებადობის ვიწრო ფარგლებში. ზოგიერთი ორგანიზმი განსაკუთრებით მოსვენების სტადიაში იტანს დაბალ ტემპერატურას. მაგალითად, ზოგიერთი მიკროორგანიზმი უძლებს ტემპერატურის დაწევას -200C. ზოგიერთი ბაქტერია და წყალმცენარე მრავლდება +880C.

     ორგანიზმში მიმდინარე ყველა ქიმიური პროცესი დამოკიდებულია ტემპერატურაზე. ამიტომ ბუნებრივია, რომ ტემპერატურული პირობების დიდი ცვლილებები, რომლებიც ბუნებაში ხშირად შეინიშნება, დიდ გავლენას ახდენს ცხოველთა და მცენარეთა ზრდაზე, განვითარებისა და ცხოველქმედების სხვა გამოვლინებებზე. გარემოს  ტემპერატურაზე ასეთი დამოკიდებულება განსაკუთრებით აშკარადაა გამოხატული იმ ორგანიზმებში, რომლებსაც არ შეუძლიათ სხეულის მუდმივი ტემპერატურის შენარჩუნება, ე. ი. ყველა ორგანიზმს, ფრინველებისა და ძუძუმწოვრების გარდა. ხმელეთის მცენარეთა და ცხოველთა დიდი უმეტესობა აქტიური ცხოველქმედების მდგომარეობაში ვერ იტანს უარყოფით ტემპერატურას და იღუპება.

       გამძლეობის ზედა ტემპერატურული ზღვარი ერთნაირი არ არის სხვადასხვა სახეობისათვის, მაგრამ იშვიათად აღემატება 40-40oC. სახეობათა მხოლოდ მცირე რიცხვია შეგუებული შედარებით მაღალი ტემპერატურის პირობებში სიცოცხლეს. ასე მაგალითად, ცხელ წყაროებში ზოგიერთი მოლუსკი ცოცხლობს  წყლის 53oC-მდე ტემპერატურის პირობებში, ლომბუზების ლარვები -60oC-ის დროს, ხოლო ზოგიერთი -70-90oC ტემპერატურაზე. ოპტიმალური ტემპერატურა დამოკიდებულია იმ პირობებზე, რომლებშიც სახეობა ბინადრობს და რომელსაც ის შეეგუა ბუნებრივი გადარჩევის საფუძველზე წინა ევოლუციის განმავლობაში. პოიკილოთერმულ ორგანიზმებში, რომლებსაც სხეულის არამუდმივი ტემპერატურა აქვთ, გარემოს ტემპერატურის აწევა ცვლის ფიზიოლოგიური პროცესებს: ნივთიერებათა ცვლას, ზრდას, განვითარებასა და სხვა. ამიტომ განსაზღვრულ ფარგლებამდე, რაც უფრო მაღალია ტემპერატურა, მით უფრო მცირეა დრო, რომელიც საჭიროა ცალკეული სტადიის ან მთელი სასიცოცხლო ციკლისათვის.

     ევოლუციის პროცესში ფრინველებსა და ძუძუმწოვრებს გამოუმუშავდებათ თერმორეგულაციის ანუ თავიანთი სხეულის მუდმივი ტემპერატურის შენარჩუნების უნარი. ეს მეტად მნიშვნელოვანი შეგუებაა, მათ შეიძინეს სხვადასხვა ტემპერატურის დროს აქტიური ცხოველქმედების უნარი. ფრინველთა უმეტეს ნაწილს სხეულის ტემპერატურა 40oC-ზე  მაღალი აქვს, ხოლო ძუძუმწოვრებს _ შედარებით დაბალი და გარემოს ტემპერატურის მერყეობის მიუხედავად, შენარჩუნებული აქვთ  მუდმივ დონეზე.

       გარემოს ცვალებად პირობებში ცხოველთა არსებობისათვის მნიშვნელოვანია არა მარტო თერმორეგულაციის უნარი, არამედ ქცევაც, შედარებით ხელსაყრელი ტემპერატურის მქონე ადგილების შერჩევა, აქტივობა დღე-ღამის განსაზღვრულ დროს, სპეციალური თავშესაფარისა და ბუდეების აგება და სხვა.

          ტენიანობა. წყალი უაღრესად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ორგანიზმის ცხოველქმედებაში. ამიტომ წყლის რაოდენობის მუდმივ დონეზე შენარჩუნება ყოველი ორგანიზმის ერთ-ერთი ძირითადი ფიზიოლოგიური ფუნქციაა.

   ხმელეთის ორგანიზმისათვის ტენიანობის, როგორც ეკოლოგიური ფაქტორის როლი, იმითაა განპირობებული, რომ ნალექები (შესაბამისად ჰაერისა და ნიადაგის ტენიანობა) დედამიწის ზედაპირზე წლის განმავლობაში ძალიან არათანაბრად ნაწილდება. რადგან ხმელეთის ცხოველთა და მცენარეთა უმეტესობა ტენის მოყვარულია, ამიტომ ტენის ნაკლებობა ხშირად ზღუდავს მათ ცხოველმყოფელობასა და გავრცელებას.

     ხმელეთის ორგანიზმები ცხოვრობენ გამოშრობის ფაქტიურად გამუდმებული საფრთხის წინაშე და მათი ცხოველქმედება დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ  მოიპოვებენ და გამოიყენებენ წყალს. უდაბნოს ორგანიზმებს გამოუმუშავდათ წყლის მოპოვებისა, ეკონომიურად ხარჯვისა  და შენახვისადმი სხვადასხვაგვარი ადაპტაციის უნარი. მაგალითად, უდაბნოს მრავალწლიან მცენარეებს აქვთ მძლავრად განვითარებული ფესვები, რომლებიც ზოგჯერ ძალიან გრძელია (ცერცვეკალას ფესვი 16 მეტრამდეა) და ტენიან ფენას აღწევს. უდაბნოს მთელ რიგ მცენარეში შეირჩევა ფოთლის საფარველი ქსოვილის გასქელება, ხოლო მცენარის ზედაპირზე ცვილის ფენის ან შებუსულობის განვითარება, აგრეთვე ფოთლის ფირფიტის შემცირება და ფოთლების ეკლებად გადაქცევა, ხშირად კი ფოთლების სრული დაკარგვა (საქსაული, ჯუზღუნი, იალღუნი და სხვ.). ყოველივე ეს ხელს უწყობს წყლის აორთქლების შემცირებას.

    უდაბნოს ზოგიერთი ცხოველი გამოირჩევა სწრაფი და ხანგრძლივი სირბილის უნარით, რაც მათ წყლის დასალევად შორეული მიგრაციის საშუალებას აძლევს (კულანი, აქლემი, ანტილოპა, ქურციკი, საიგა). უდაბნოს ცხოველთა უმრავლესობას შეუძლია სასმელი წყლის გარეშე გაძლოს. მღრღნელები, ქვეწარმავლები, მწერები და სხვა წვრილი ცხოველები წყალს საკვებიდან ღებულობენ. ზოგიერთ ცხოველს წყალი ორგანიზმში წარმოექმნება ჟანგვითი რეაქციების შედეგად. ასეთ წყალს დიდი რაოდენობით იძლევა ცხიმის დაჟანგვა (100-110გრ წყალი 100გრ ცხიმზე). ამიტომ უდაბნოს ბევრი ბინადარისათვის დამახასიათებელია ცხიმის ჭარბი მარაგი, რომელიც მათ ორგანიზმში წყლის თავისებური რეზერვია. ასეთია, მაგალითად, აქლემის კუზი, მღრღნელებში კანქვეშ ცხიმის დაგროვება. აორთქლების გზით წყლის დაკარგვისაგან ცხოველებს იცავს სხეულის გარეთა საფარველი. მნიშვნელოვან როლს ასრულებს აგრეთვე ქცევის თავისებურებანი: უდაბნოს მკვიდრთა უმეტესობა გაურბის როგორც სხეულის გადახურებას, ისე ჰაერის გამომშრობ მოქმედებას და ღამის ცხოვრების ნირზე გადადის ან სოროებში იმალება.

      ტენის ნაკლებობისადმი სხვა ტიპის შეგუებანი გამოუმუშავდა ბევრ მცენარესა და ცხოველს, რომლებიც ისეთ ადგილებში ბინადრობენ, სადაც სიმშრალე პერიოდულია. მათ გამოუმუშავდათ ფიზიოლოგიური სვენების განსაკუთრებული მდგომარეობა, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ზრდისა და განვითარების შეჩერება, ნივთიერებათა ცვლის მკვეთრი დაქვეითება, ხოლო ცხოველებში მეტ-ნაკლები სისრულით მოძრაობისა და კვების შეწყვეტა. უდაბნოს ზოგიერთი მღრღნელი კი ცხელი და მშრალი პერიოდების დადგომისთანავე, როცა მცენარეულობა გადაიწვება, რამდენიმე თვე ზაფხულის ძილს ეძლევა, რასაც ესტავაცია ეწოდება.

               მრავალწლიან მცენარეებში ზაფხულის სვენების მდგომარეობას ხშირად თან ახლავს ფოთოლცვენა ან მიწისზედა ნაწილების სრული კვდომა, რაც უდაბნოს ბევრი მცენარისათვის არის დამახასიათებელი.

.

    ნიადაგი  დედამიწის ქერქის ზედა ფენაა. წარმოქმნილია ლითოსფეროს ზედა შრისაგან: წყლის, ჰაერის, კლიმატური ფაქტორების, ცოცხალი და მკვდარი ორგანიზმების, აგრეთვე დედამიწის გრავიტაციული ველის ერთობლივი მოქმედებით. იგი გიგანტური ეკოლოგიური სისტემაა და მსოფლიო ოკეანესთან ერთად დიდ გავლენას ახდენს მთელ ბიოსფეროზე. ნიადაგი აქტიურ როლს თამაშობს ბუნებაში ნივთიერებათა და ენერგიის ცვლაში. მონაწილეობს ატმოსფეროს აიროვანი შემადგენლობის მუდმივობის შენარჩუნებაში.  ნიადაგის ჩამოყალიბება რთული და ხანგრძლივი პროცესია. დამოკიდებულია რელიეფის და გეოლოგიურ თავისებურებებზე. ერთი სანტიმეტრი სისქის ნიადაგის წარმოქმნას ხშირად ასეული წლები სჭირდებოდა. ნიადაგის წარმოქმნა დაწყებულია 450 მილიონი წლის წინათ. ეს ის პერიოდია, როდესაც პირველადი ოკეანედან ორგანიზმები ხმელეთზე იწყებენ გამოსვლას. სხვადასხვა ფიზიკურ-გეოგრაფიული პირობების მქონე ნიადაგის შემადგენლობა და თვისებები განსხვავებულია. განსხვავებულია ნიადაგის ცალკე ფენებიც. ნიადაგის ვერტიკალურ ჭრილში მკაფიოდ გამოიყოფა რამდენიმე ჰორიზონტალური ფენა, რასაც ნიადაგის პროფილი ჰქვია. ნიადაგის პროფილი ოთხ ზონიანია. ზედა ფენა (15-20 სმ სიღრმემდე) გამოირჩევა თავისი მუქი მოშაო ფერით. მას ჰუმუსის ზონა ეწოდება. ჰუმუსი ხელს უწყობს ნიადაგის სიფხვიერის შენარჩუნებას და წყლის დაკავებას, (აკუმულაციის ფენაა), მეორე ფენა გარდამავალია ჰუმუსიანსა და მესამე ფენას შორის. იგი გამორეცხვის ფენაა, მისი სისქე მერყეობს 20-30 სმ ფარგლებში ანუ ზედაპირიდან 35-50 სმ სიმაღლემდე. მეორე ფენას უფრო ღრმად მოპოვება ნიადაგის ჩარეცხვის ჰორიზონტი, რომელიც ვრცელდება 80-100 სმ სიღრმემდე. მესამე ფენის ქვეშ მოთავსებულია მეოთხე ქვაფენილი. ნიადაგის ოთხ ჰორიზონტად დანაწილება პირობითია. ზოგიერთ ნიადაგში მეოთხე ზონა არც არსებობს. ჰორიზონტალურ ფენათა სისქეც ცვალებადია. ვაკე ადგილზე ნიადაგის სისქე მეტია, ვიდრე ფერდობზე. ნიადაგის სისქის ქვეშ იგულისხმება უმთავრესად ფხვიერი მასის სისქე, რაც დამოკიდებულია ნიადაგის განვითარების ხარისხზე. ძლიერ ჩამორეცხილ ნიადაგებს შეიძლება არც ეს ჰორიზონტები ჰქონდეს და ზედაპირზე იყოს გაშიშვლებული, თითქმის დაუშლელი ქანი.

     XX საუკუნის 80-იან წლებში დახნული და დამუშავებული იყო 1.5 მილიარდი ჰექტარი ნიადაგი, რომელიც პოტენციურად გამოსაყენებელი ფართობის   10.8%-ს შეადგენს. დღეს პრობლემას წარმოადგენს: ნიადაგის შემადგენლობის შესწავლა; მისი შემადგენელობა-თვისებების შესაბამისად რაციონალური გამოყენება;  იმ ღონისძიებათა დადგენა და გატარება, რომელთა საშუალებით შესაძლებელია ნიადაგის მაღალი ეფექტური ნაყოფიერების მიღწევა.

    გარემოს მარილიანობა. გარემოს აბიოტურ ფაქტორებს მიეკუთვნება წყლისა და ნიადაგის მარილიანობა. გარემოს მარილიანობას უაღრესად დიდი მნიშვნელობა აქვს ისეთი ცხოველებისათვის, რომელთა საარსებო გარემოს წყალი წარმოადგენს. ყველაზე მარილიან წყალსაცავად მიიჩნეოდა მკვდარი ზღვა, რომლის ერთი ლიტრი წყალი შეიცავს 340 გრამ მარილს. აღმოჩნდა, რომ აფრიკულ რესპუბლიკა ჯიბუტში არსებულ ასალის ტბაში ერთი ლიტრი წყალი შეიცავს 400 გრამ მარილს. ოკეანის წყლის მარილიანობა 3,5 %-ია, შედარებით დაბალია მარილიანობა ბალტიის, შავ, აზოვის, კასპიის და ჩრდილოეთის ზოგიერთ ზღვებში, აქ მარილიანობა 1,8 _ 0,5%-ია. ოკეანეებისა და შედარებით ნაკლებ მარილიანი ზღვების ფაუნა შესამჩნევად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ასე მაგალითად, კასპიისა და ბალტიის ზღვებში გავრცელებული ცხოველთა ბევრი სახეობა ოკეანის წყლებში არ  გვხვდება. შედარებით ნაკლებადაა გავრცელებული ეს სახეობები მტკნარ წყლებშიც. განსაკუთრებით მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისაგან ოკეანეებისა და მტკნარი წყლების ფაუნა.

    მტკნარ წყლებში გავრცელებულ სახეობათა უმეტესობას ოკეანის წყალში არსებობა არ შეუძლია და პირიქით. მხოლოდ ზოგიერთ თევზებსა და კიბოსნაირებს თავისი სიცოცხლის სხვადასხვა პერიოდში შეუძლიათ იარსებონ როგორც მლაშე, ასევე მტკნარ წყალში, მაგალითად, სამნემსა მახათას შეუძლია არსებობა როგორც მტკნარ წყალში, ისე მლაშე ტბებსა და ზღვებშიც კი. ისეთ თევზებს, რომლებიც სიცოცხლის უმეტეს ნაწილს ზღვაში ატარებენ, ხოლო ქვირითის დასაყრელად ზღვიდან მდინარეებში შედის, გამსვლელი თევზები ეწოდება. მათ რიცხვს მიეკუთვნება სხვადასხვა ზუთხისებრი და ორაგულისებრი თევზი, ზოგიერთი ქაშაყი და სხვ.

           გარემოს მარილიანობის დიდი მნიშვნელობა აქვს აგრეთვე ბაქტერიებისა და მცენარეებისათვის _ ზოგიერთ ბაქტერიას არსებობა შეუძლია მხოლოდ მარილის გაჯერებულ ხსნარებში, ზღვის წყალმცენარეებს არ შეუძლია არსებობა მტკნარ წყლებში და პირიქით.

     ხმელეთის მცენარეებისათვის უაღრესად დიდი მნიშვნელობა აქვს ნიადაგის მარილიანობას. უმაღლეს მცენარეთა მხოლოდ მცირე ნაწილია შეგუებული ნიადაგის მაღალ მარილიანობას და იზრდება ისეთ ნიადაგებზე, რომელთა მარილიანობა 1-2%-ია, ასეთ მცენარეებს ჰალოფიტები ეწოდებათ /ჰალოს ბერძნულად მარილს ნიშნავს, ფიტოს _ მცენარეს/. ჰალოფიტების უმეტესობას, სხვა მცენარეებთან შედარებით, გამომუშავებული აქვთ სხვადასხვა შეგუებულობანი, მაგალითად, მათ ახასიათებთ გაზრდილი სიცხეგამძლეობა, შეცვლილია მათი წყლის რეჟიმიც. ჰალოფიტების უჯრედებში დაქვეითებულია პროტოპლაზმის განვლადობა მარილებისათვის.

          ჰალოფიტების წარმომადგენელია მცენარე ხურხუმო. იგი ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, მისი სიმაღლე 10-30 სმ-ია. ხურხუმო დასახსრულია და ნიადაგიდან შეწოვილი მარილების ჭარბ რაოდენობას სახსრებში იგროვებს. პერიოდულად მას ეს სახსრები სცვივა და ასე თავისუფლდება მცენარე მარილებისაგან. მლაშე ნიადაგებზე იზრდება მცენარე შოქორნის ცოცხი. მას ფოთლები ფესვებთან ახლოს აქვს განლაგებული. ცხელ მზიან დღეებში ფოთლებზე შეიმჩნევა თეთრი ნაფიფქი, ეს ჭარბი მარილებია, რომლებიც ფოთლების ზედაპირზე განსაკუთრებული ჯირკვლების საშუალებით გამოიყოფა,. შემდეგ კი წვიმის წყლით ჩამოირეცხება.

    ქარი ზრდის ორგანიზმებზე  ტემპერატურის გავლენას , რადგან სითბოს დაკარგვა იზრდება აორთქლებისა და კონვექციის გამო.  ასევე ხელს უწყობს ორგანიზმებში წყლის დაკარგვას, ზრდის რა აორთქლებით გაგრილების დონეს ცხოველებში და ნამის გამოყოფის დონეს მცენარეებში. გარდა ამისა, ქარს შეიძლება ჰქონდეს მნიშვნელოვანი ზეგავლენა მცენარეთა მორფოლოგიაზე, რადგან  აფერხებს ტოტების ზრდას. ქარიან მხარეს შედეგად მოაქვს “დროშისებრი ფორმის’’ ეფექტი.